Klim-op Middelstum aardgasvrij, fris en bevingsbestendig
De gereformeerde basisschool Klim-op zit sinds januari 2018 in een prachtig gerenoveerd schoolgebouw. Het is de eerste van ruim 100 scholen die als onderdeel van het Scholenprogramma in Noordoost Groningen aardbevingsbestendig is gemaakt. Maar er is veel meer gedaan, legt Tiemen Oosterhoff, directeur huisvesting bij bestuur NoorderBasis, uit. “De gemeente Loppersum heeft de beslissing genomen om de school niet alleen te versterken, maar het gebouw ook onderwijskundig te verbeteren en te verduurzamen. Het versterkingsprogramma, met geld van de overheid en de NAM, was een stimulans om de school volledig toekomstbestendig te maken.”
Sterke motivatie
Alle drie de scholen in Middelstum krijgen een modern gebouw. Klim-op is de enige die gerenoveerd is. De beide andere scholen krijgen medio 2019 samen een nieuw gebouwd IKC. De investering om de scholen duurzaam te maken en onderwijskundig te verbeteren is afkomstig van de gemeente en de schoolbesturen. De motivatie om dat te doen was groot. Oosterhoff: “De gemeente Loppersum is echt een voorloper. Men wilde zo graag starten, dat ze daar een risico voor hebben gelopen. Maar gaandeweg is het gelukkig allemaal op zijn plek gevallen. Het is illustratief voor hoe gemotiveerd en vastbesloten iedereen was om aan de slag te gaan.”
Nieuwbouw of renovatie
Klim-op was een pilotproject waarbij verschillende methoden om het gebouw te versterken zijn uitgeprobeerd: versterking van bestaande wanden op verschillende manieren (houten regels, wapeningsnet met spuitbeton, ingefraisde quakeshield strips) , nieuwe wanden van beton en houten sandwichpaneel, bestaande dakvlakken versterkt/stijver gemaakt door opdikken dakbeschot, koppelingen dak-wand-vloer-fundering beter gekoppeld. Dat was nodig om een antwoord te krijgen op de vraag ‘moeten we renoveren en versterken of moeten we slopen en nieuw bouwen?’ Architect Klaas Klamer, verantwoordelijk voor de vernieuwbouw, legt uit dat het project daar wel duidelijkheid over heeft gegeven. “De NAM had vanwege precedentwerking een sterke voorkeur voor renovatie van de schoolgebouwen. Maar gaandeweg werd bij de Klim-op duidelijk dat de duurzame renovatie en het aardbevingsbestendig versterken per saldo niet goedkoper zou gaan uitpakken dan de kosten voor nieuwbouw. Dat komt doordat er vooraf over allerlei bijkomende zaken, zoals de akoestiek, en de integratie van (ventilatie-)installaties in het gebouw niet goed was nagedacht en de methoden met betrekking tot het versterken in de praktijk toch anders uitpakten dan op papier.”
Renovatie met nieuwbouwkwaliteit
Het schoolgebouw voor de Klim-op stamt uit de jaren zestig. Het was een oude gangenschool, die veel te groot was voor de ongeveer 75 leerlingen. Daarom is bij de renovatie een deel gesloopt. De renovatie zelf was uitermate ingrijpend. Van het oude gebouw wordt de fundering hergebruikt is en deel van de muren blijven staan. Klaas Klamer: “We zaten uiteraard vast aan die contouren van de fundering, maar dat was geen belemmering om een gebouw te maken dat volledig voldoet aan de onderwijskundige en functionele eisen die NoorderBasis aan een modern schoolgebouw stelt.”
Het gerenoveerde gebouw is heel overzichtelijk en transparant. Centraal staat een grote ruimte, die als speellokaal en leerplein wordt gebruikt, maar ook geschikt is voor bijeenkomsten. Vanaf de entree is er goed zicht op de teamkamer en een keuken, de administratie en de directiekamer. Rondom het leerplein zijn vier lokalen gemaakt voor de acht combinatieklassen. Tiemen Oosterhoff: “Wij vinden het belangrijk dat de teamkamer open en zichtbaar in de buurt van de ingang van de school zit. Dat is essentieel voor het contact met de komende en gaande ouders en leerlingen. Om diezelfde reden willen we graag dat de directie en administratie in onze scholen goed zichtbaar zijn.”
Aardgasvrij met goed binnenklimaat
Hoewel de focus lag op het aardbevingsbestendig maken van het schoolgebouw, was aardgasvrij maken in emotioneel opzicht een belangrijke randvoorwaarde. Tiemen Oosterhoff: “Wij hebben zoveel ellende gehad van die gaswinningen, dat we onszelf de uitdaging hebben gesteld om onze eerste gasloze school te realiseren.” Om de school zonder aardgas te kunnen verwarmen is de schil zeer goed geïsoleerd. Daardoor kost het bijna geen energie meer om het gebouw te verwarmen. De warmte die nog nodig is wordt geleverd door twee warmtepompen, waarmee in de warme periode ook gekoeld kan worden. In de hele school is LED-verlichting toegepast. 116 zonnepanelen op het dak leveren de energie om het primaire energieverbruik te compenseren.
Zo’n extreem goed geïsoleerd gebouw kan niet zonder een ventilatiesysteem. Bij de Klim-op is in elk lokaal een efficiënt vraaggestuurd ventilatiesysteem geplaatst. De ventilatie reageert op de temperatuur en het CO2-niveau. Doordat het een decentraal systeem is wordt elk lokaal autonoom geregeld. “Wij hebben goede ervaringen met decentrale ventilatie systemen. Problemen zijn beter te detecteren en daardoor aan te pakken. Het zijn overzichtelijke en niet al te ingewikkelde systemen. Het is gemakkelijk in te regelen en ze kunnen door de leerkrachten worden bediend.”
Blij met eindresultaat
Het gerenoveerde gebouw is ruim een jaar in gebruik. Er zijn waardevolle lessen geleerd over het versterken van bestaande gebouwen. Veel belangrijker voor Tiemen Oosterhoff is dat de gebruikers tevreden zijn met hun nieuwe school. “De huidige energietransitie en als gevolg daarvan de politieke keuze extra te investeren in het Scholenprogramma in Groningen, boden een kans om een kwaliteitsslag te maken met de onderwijsgebouwen. De school is zelfvoorzienend qua energieverbruik. Maar dat betekent niet dat we veel geld overhouden in de exploitatie, want er komen andere kosten voor terug. De installaties hebben onderhoud nodig en er moeten regelmatig nieuwe filters in. Het is een illusie dat je een verbouwing of renovatie naar een energieneutraal gebouw niet kunt bekostigen uit de besparingen op de energierekening. Een goed geïsoleerd gebouw vraagt nu eenmaal meer installatietechniek. Die installatietechniek neemt aanzienlijke kosten in het onderhoud met zich mee.”
Deze praktijkervaring is opgesteld vanuit het innovatieprogramma ‘Aardgasvrije en Frisse Scholen’. Dit programma is bedoeld om ervaringen met aardgasvrije en frisse basisscholen te verzamelen en te delen. Zie ook: www.aardgasvrijescholen.nl
