OBS West na verbouwing gezond en van gas los
823 zonnepanelen leveren meer dan voldoende energie om basisschool OBS West in Capelle aan den IJssel energieneutraal te laten draaien. In de zomer van 2019 zijn de panelen geplaatst, evenals een warmtepomp en een klimaatsysteem voor een gezond en prettig binnenklimaat. De verbouwing is in een bouwteam door een groep bedrijven gerealiseerd. Die bedrijven blijven de komende vijftien jaar verantwoordelijk voor het onderhoud en de prestaties van de installaties. Bovendien doen zij actief mee aan een educatief traject om de leerlingen bij de verduurzaming te betrekken.
Innovatieve school
OBS West is een innovatieve school met veel aandacht voor techniekonderwijs. Aan de hand van lessen, onder anderen met Lego, worden leerlingen gestimuleerd om zelf dingen uit te proberen. De school beschikt ook over een ‘Klas voor de toekomst’. Deze klas beschikt over een lokaal van 100 vierkante meter, ingericht met de meest vernieuwende leermiddelen, technische toepassingen, meubilair en materialen. Er wordt gewerkt in hoeken en groepen waarbij het accent ligt op ontdekkend leren. Leren experimenteren en leren in het groen krijgt ook in het techniek lokaal en de schooltuin meer verdieping. Vanuit die achtergrond besloot Jan Noordam, de zeer bevlogen directeur van de school, in 2015 aan te haken bij een algemeen gemeentelijk initiatief om gebouwen te verduurzamen. Uiteindelijk is hieruit het project Energieke Scholen in de gemeente Capelle aan den IJssel ontstaan.
Door het enthousiasme van Jan Noordam werd verduurzaming van de schoolgebouwen na verloop van tijd door het bestuur van Blick op Onderwijs opgepakt. Het bestuur liet onderzoeken of er een concrete businesscase van te maken was. “Dat kon wel”, vertelt Beleidsadviseur Huisvesting Bertjan Hubers, “maar alleen door het oorspronkelijke doel ‘verduurzaming’ op te rekken naar energiebesparing plus verbetering van het binnenklimaat. Onder die voorwaarden zou het qua bekostiging wellicht haalbaar zijn. Maar binnen het schoolbestuur hadden we wel hulp nodig bij de concrete invulling. Vervolgens heeft de gemeente ons in contact gebracht met het Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen ICDuBo. Daardoor kreeg het project een flinke impuls.”
Van project naar uitvoering
ICDuBo heeft de markt uitgedaagd om scholen met een totaalaanpak op basis van het meerjarenonderhoudsplan (MJOP) volledig te ontzorgen bij de verduurzaming van de gebouwen. Het idee daarachter is, dat er door toepassing van duurzame maatregelen geld wordt bespaard op de investeringen, het onderhoud en de exploitatie. Die laatste twee zijn dan inzetbaar om een deel van de verbouwing te bekostigen. Op initiatief van aannemer Heijmans heeft een groep marktpartijen dit concreet uitgewerkt voor OBS West. De duurzame maatregelen zijn financieel geborgd in een duurzaam meerjarenonderhoudsplan en het onderhoudsrisico ligt bij de markt. Het resultaat is een gasloze school met een goed binnenklimaat, geen energiekosten en een verlaging van het onderhoudsbudget. De hele operatie kan door het schoolbestuur worden bekostigd.
Pim Commandeur is als adviseur van de school betrokken bij het project. Hij is van mening dat de wijze waarop het schoolbestuur en de marktpartijen hebben samengewerkt van groot belang is geweest voor het eindresultaat. De gemeente krijgt nog een extra compliment, want die heeft het project uitermate goed gefaciliteerd. “De gemeente heeft ons in contact gebracht met ICDuBo, die de selectie van de marktpartijen heeft geregeld. De gemeente heeft er ook voor gezorgd dat procesmatig altijd de juiste mensen aan tafel zaten, zodat markt en school goed met elkaar verbonden zijn. En ze hebben er op toegezien dat het project in het aanbestedingsrecht op een correcte manier is verlopen.”
Wordt de belofte waargemaakt?
Het basisidee achter de verduurzaming van OBS West is dat er met zonnepanelen zoveel mogelijk energie moet worden opgewekt, liefst nog meer dan de school zelf nodig heeft. Daarom is het enorme dak van de school helemaal vol gelegd. Uit berekeningen blijkt dat de opbrengst van de panelen ruimschoots voldoende is, maar het blijft voorlopig nog een vraag of dat in de praktijk werkelijk zo is. Uiteraard is precies bekend hoeveel energie de installaties gebruiken. Een onzekere factor is echter het gedrag van de docenten en leerlingen.
Bertjan Hubers legt uit op welke manier de docenten het energieverbruik kunnen beïnvloeden. “Leerkrachten kunnen de temperatuur in hun lokaal met 3 graden naar boven en naar beneden aanpassen ten opzichte van de standaardtemperatuur die wij hebben ingesteld. Daarmee kunnen ze het lokaal op een voor hen comfortabele temperatuur brengen. Als veel docenten het in de winter koud hebben en de temperatuur naar boven bijstellen moet er extra worden verwarmd. Als ze het in de zomer vaak te warm hebben en de temperatuur naar beneden bijstellen moet er extra worden gekoeld. Verwarmen en koelen kost extra stroom. Wij kunnen niet inschatten wat daarvan het effect is op het totaalverbruik. Maar het doel is een goede balans tussen comfort en energieverbruik.”
Leren omgaan met de nieuwe systemen
Elk lokaal van OBS West is voorzien van een ventilatiesysteem. Ook dat heeft consequenties voor het gedrag van de docenten. Pim Commandeur: “Deze school was altijd erg warm en iedereen was gewend om dan ramen en de deur van het lokaal open te zetten om de boel door te tochten. Dat mag nu niet meer. Want dan werkt het ventilatiesysteem niet goed en verbruikt het extra energie. Wij hebben dat goed uitgelegd aan iedereen, maar we merken dat veel leerkrachten daar toch wat moeite mee hebben. Ondanks dat ze op de CO2-meters in de klas kunnen zien dat de luchtkwaliteit goed is, hebben ze toch de neiging om een raam open te doen. Dus dat is iets waar we alert op moeten blijven.”
In de eerste week dat de school open was na de vakantie, was het buiten erg warm en werden de nieuwe klimaatsystemen flink op de proef gesteld. Met succes, want binnen liep de temperatuur lang niet zo ver op als voor de verbouwing. Ook de nieuwe LED verlichting wordt als erg prettig ervaren. Volgens Bertjan Hubers zijn de eerste gebruikerservaringen daardoor erg positief. “De mensen merken dat er beter wordt geventileerd. Ook vinden ze het fijn dat ze de temperatuur zelf kunnen beïnvloeden. Men is dus zeker tevreden over het resultaat van de verbouwing.”
Koploper in de energietransitie
OBS West is nu energieneutraal en gebruikt geen gas meer. Het schoolgebouw voldoet dus nu al aan de eisen in het Klimaatakkoord. In de businesscase wordt er van uitgegaan dat de installaties over 15 jaar zijn terugbetaald, deels vanuit de onderhoudsvergoedingen en deels vanuit de besparing op energie. Na die 15 jaar worden de systemen in de school door Heijmans opgeleverd op conditiescore 2 met nieuwe omvormers voor de zonnepanelen. Pim Commandeur: “Na die 15 jaar kunnen wij de school gewoon verder exploiteren onder gezonde condities.”
De gemeente Capelle aan den IJssel beschouwt OBS West als pilot voor het programma Energieke Scholen. Tijdens de opening gaf wethouder Nico van Veen het schoolbestuur een pluim voor de bijdrage die het bestuur levert aan de verduurzaming van de gemeente. Hij hoopt dat OBS West een voorbeeld is voor andere schoolbesturen die met duurzaamheid aan de slag willen gaan.
Deze praktijkervaring is opgesteld vanuit het innovatieprogramma ‘Aardgasvrije en Frisse Scholen’. Dit programma is bedoeld om ervaringen met aardgasvrije en frisse basisscholen te verzamelen en te delen. Zie ook: www.aardgasvrijescholen.nl