Goed samenspel succesfactor bij renovatie basisschool de Horizon

Voordat de gemeente Heerlen zich samen met het schoolbestuur Innovo aanmeldde om als pilot te fungeren voor Innovatieprogramma Aardgasvrije en Frisse scholen, stond al vast dat basisschool De Horizon uit Heerlen gerenoveerd zou worden. De gemeenteraad had met de herijking van het IHP in 2017 het besluit genomen dat vier basisscholen, waaronder De Horizon, gerenoveerd zouden worden. Maar wat maakte het nou tot een duurzaam succes? En wat werd er mogelijk door een pilot van het innovatieprogramma te zijn?

Samen met de gemeente

De duurzame renovatie van basisschool De Horizon had nooit gerealiseerd kunnen worden zonder een financiële bijdrage vanuit de gemeente. De aanwezigheid van het Duurzaam IHP 2017-2027 was daarvoor belangrijk. “Om een project als dit te kunnen realiseren is een bovenliggend plan nodig", aldus Herman Noppers, bestuursadviseur vastgoed bij Innovo. “Kenmerkend voor de relatie tussen de gemeente Heerlen en ons, is het respect voor elkaars belang en rol. Een goede relatie voorkomt dat we elkaar gevangenhouden in een discussie op het niveau van demarcatielijsten. Afspraken hebben we gemaakt op hoofdlijnen en niet op detailniveau van door te rekenen kosten. Hiermee is voorkomen dat we pas in een latere fase helderheid kregen over deze financiële kaders. Zonder reëel budget geen plan.”

Voordeel bouwkundige structuur

Een andere belangrijke succesfactor is dat de bouwkundige structuur van De Horizon voorzag in de benodigde flexibiliteit. Doordat destijds in het ontwerp voor een school voor speciaal onderwijs gekozen is voor een staalconstructie, was het gebouw nu makkelijk functioneel aanpasbaar. Voor het regulier onderwijs was de functionaliteit van het gebouw slecht, vanwege de kleine lokalen en de gesloten structuur. Veel binnenwanden konden echter verwijderd worden, om zo een meer open leeromgeving te creëren. Leerlingen kwamen na de zomer terug in een gebouw dat volgens hen helemaal nieuw was, maar in de praktijk is alleen de hele bouwkundige hoofdstructuur (fundering, vloeren en gevels) slim hergebruikt. Door dit project heeft het schoolbestuur geleerd wat erbij komt kijken om vooraf een goede analyse te maken. Het realiseert zich daarbij wel dat niet ieder schoolgebouw over een vergelijkbare flexibele gebouwstructuur beschikt. Een belangrijke overweging bij de keuze voor nieuwbouw of renovatie.

TIP:

• Wat is de visie op onderwijs?
• Welke omgeving vraagt het onderwijs nu en in de nabije toekomst?
• In welke mate is een bestaand schoolgebouw gemakkelijk aan te passen aan deze visie?

Deze vragen zijn door het Innovo-bestuur inzichtelijk gemaakt voorafgaand de bouwkundige transformatie.

Levensduurverlenging door Innovatieprogramma

Door deel te nemen aan het innovatieprogramma kon er meer worden gedaan dan strikt noodzakelijk. Dat het schoolgebouw in aanmerking zou komen voor renovatie, was voorzien in het Integraal Huisvestingsplan van de gemeente Heerlen. Uitgangspunt voor bepaling van een financieel kader in de gemeentebegroting, was een renovatie met een levensduurverlenging van 25 jaar. De extra financiële bijdrage vanuit het innovatieprogramma kwam als geroepen, gezien de duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente Heerlen. Het maakte het mogelijk extra investeringen te doen om de kwaliteit (isolatiewaarde, binnenklimaat en duurzame opwekking) te verhogen en daarmee gelijk een bijdrage te leveren aan de doelstelling om over te gaan naar aardgasvrij. De levensduur van het gebouw werd daarmee nog eens met vijftien jaar verlengd. Hierdoor staat er een gebouw dat kan worden vergeleken met nieuwbouw. In de uitwerking van de plannen is zo’n 70 m2 oppervlakte aan het gebouw toegevoegd. Het gebouw vervult een wijkfunctie en huisvest buitenschoolse peuter- en kinderopvang. Doordat ook de buitenruimte is meegenomen herken je de oude situatie niet meer terug. Het voelt allemaal als nieuw en dat voor een lagere prijs dan nieuwbouw.

“Scholen bouw je voor de toekomst. Voor de mensen van de toekomst, maar ook voor de wereld van straks. Mede dankzij de bijdrage uit het innovatieprogramma creëerden we een school die nog lange tijd symbool zal staan voor duurzaam leven, leren en bouwen.” aldus Jordy Clemens, wethouder Onderwijs, Jeugd, Cultuur, Erfgoed en Wonen in Heerlen.

Eigen bijdrage schoolbestuur

De optelsom van bijdragen van het Rijk, de gemeente en het schoolbestuur maakte dat er voor een integrale verbeterslag in totaal 3,7 miljoen euro (incl. btw) beschikbaar was. Voor de realisatie van het project heeft het schoolbestuur de dekkingsmiddelen vanuit het onderhoudsplan ingezet. Met een deel van de MI-vergoedingen over een periode van tien jaar kon zo ongeveer vijf ton (circa 15%) worden bijgedragen aan het project. Zonder een bijdrage van de gemeente had het schoolbestuur met deze middelen alleen het noodzakelijke groot onderhoud (dak en kozijnen) uit kunnen voeren. Met de middelen vanuit het innovatieprogramma (€ 350.000) zijn onder meer 40 extra zonnepanelen geplaatst. Daarmee is het gebouw nu losgekoppeld van het aardgas en op papier zelf energieleverend.

De praktijk moet wel nog uitwijzen of dat ook daadwerkelijk zo is. Voor het schoolbestuur was deze pilot in elk geval een belangrijke leerervaring. Het gaat de onderhoudswerkzaamheden van haar schoolgebouwen bij toekomstige projecten veel meer clusteren. Op die manier wordt het mogelijk om in één proces een gebouw aan te laten sluiten op de visie op onderwijs en verduurzaming en de verbetering van het binnenklimaat daarin integraal mee te nemen. Met zo’n veertig gebouwen in beheer moet het schoolbestuur eigenlijk ieder jaar een gebouw op deze wijze verduurzamen.

“Mooi om te zien hoe in een wijk zeer nauw verbonden met de mijnbouw/steenkoolwinning inclusief inzet van fossiele brandstof - steenkool, mijngas, aardgas - nu een keuze kan worden gemaakt voor aardgasvrij en inzet van duurzame energie.”  Bert Nelissen, bestuursvoorzitter Innovo.

Stap naar aardgasvrij

De gemeente Heerlen heeft hoge ambities (o.a. Heerlen energieneutraal 2040) en harde doelstellingen (Gasloos 2050). Om de transitie naar gasloos waar te kunnen maken, vielen bij de start van deze pilot een aantal ontwikkelingen mooi samen: de aanpassing van het gebouw op de visie op onderwijs de verbetering van het binnenklimaat en de aansluiting op de omliggende wijk in de zoektocht om aardgasvrij te worden. De benodigde startinvestering voor de aanpassing naar een andere warmtevoorziening blijkt voor huurders van de woningstichting en particuliere investeerders echter nog een brug te ver. Als alternatief is overgestapt naar een all-electric oplossing met decentrale ventilatievoorzieningen, waardoor er weinig extra kanaalwerk nodig is. Naast verse lucht voorzien deze units ook in (actieve) koeling of verwarming. Gebruikers kunnen de temperatuur zelf twee graden naar boven of beneden bijstellen. Om de warmtebehoefte te minimaliseren is de gebouwschil (gevels en dak) van binnenuit maximaal geïsoleerd met voorzetwanden. De gekozen all-electric oplossing had wel één duidelijk nadeel: de noodzaak van een zwaardere aansluiting op het elektriciteitsnet. De aanvraag hiervoor kost meerdere maanden en ligt deels buiten de invloedsfeer van de aannemer. Uiteindelijk is de school na de zomerperiode gestart terwijl de zwaardere aansluiting nog niet operationeel was. Het schoolbestuur geeft dan ook als tip mee vroegtijdig de netbeheerder mee te nemen in het proces.

Integraal werkend bouwteam

Het project is in eerste instantie in de markt gezet als DBMO met een duidelijke output specificatie. Dat pakte niet goed uit. Ondanks dat er op basis van kostenkengetallen een reëel budget op tafel lag, bleek de animo laag, werd het budget overschreden en kon niet worden voldaan aan de inschrijvingsvoorwaarden. Het schoolbestuur zag het als haar verantwoordelijkheid om binnen de totaalbegroting van het project te blijven. Het ging dan ook niet terug naar de wethouder en/of gemeenteraad voor aanvullend budget, maar ging in bouwteamverband verder om er samen met partijen uit te komen. Uiteindelijk kwam men uit op een bouwsom die paste binnen het budget en met een prestatiecontract voor tenminste de komende tien jaar. Voor het project is één totaalcontract gesloten. Het schoolbestuur ziet het aangaan van een langjarige relatie met marktpartijen, die medeverantwoordelijk zijn voor te leveren prestaties, als een van de sleutels tot succes.

De totale proceskosten konden beperkt blijven tot 5%. Het risico van tegenvallers in de uitvoering was voor het uitvoerend consortium beperkt, omdat het gebouw al was gestript.

Ook de gebouwbeheerder dacht mee in het daarvoor aangewezen bouwteam. De intentie is er om het onderhoudscontract na deze tien jaar met vijf jaar te verlengen.

Het hele project nam in de uitvoering zes maanden in beslag, een leegstaande VO-school heeft gediend als tijdelijke huisvesting. Het is de bedoeling dat deze VO-school ook voor komende renovaties wordt gebruikt. Iedere renovatie zou zo maximaal een schooljaar duren.

Projectkenmerken:

• Naam: Basisschool De Horizon te Heerlen (Innovo-stichting voor Katholiek Onderwijs)
• Oppervlak: 1.700 m2 BVO-renovatie en 72 m2 BVO planoptimalisatie/uitbreiding
• Aantal leerleringen: 240 (krimpend leerlingaantal; prognose 226 leerlingen in 2040)
• Wijkfunctie: Buitenschoolse peuter- en kinderopvang op basis van mede-gebruiksvergoeding
• Oorspronkelijk bouwjaar: 1988
• Totaal bouwbudget: 3,7 miljoen euro (inclusief btw en alle bijkomende kosten)

Ouders en leerlingen konden aan begin van het nieuwe schooljaar -ondanks corona- toch al vast via onderstaand filmpje een kijkje nemen in deze compleet getransformeerde leeromgeving.

Meer informatie

Basisschool De Horizon is een van de pilots in het innovatieprogramma Aardgasvrije en Frisse Basisscholen. Lees meer over het innovatieprogramma, de inzichten en ervaringen.